Grandidier’s baobab (Adansonia grandidieri)
Een ingekorte
versie van dit artikel verscheen in de
Hortuskrant van september 2010
| Klasse | Spermatopsida (Zaadplanten) |
| Clade | Bedektzadigen |
| Clade | Eudicots (Nieuwe Tweezaadlobbigen) |
| Clade | Malviden |
| Orde | Malvales |
| Familie | Malvaceae (Kassjeskruiidfamilie) |
| Onderfamilie | Bombacoideae |
| Geslacht | Adansomia (Baobab) |
| Soort | Adansonia grandidieri (Grandidier's baobab |
Taxonomische indeling van Grandidier's baobab
Als er een boom is die de mens op vele manieren van nut is, dan is
het de baobab. Helaas is die mens ook verantwoordelijk voor de bedreiging van
deze imposante boom, die door velen zelfs heilig is verklaard.
In het kader van het thema Biodiversiteit wil ik in
aandacht schenken aan de baobab. Er zijn acht soorten in het geslacht
Adansonia (baobab). Van deze soorten
komt er één op het vastenland van Afrika voor (A. digitata) en één in het noordwesten van Australië (A.
gregorii). De zes andere soorten komen alleen op het eilandMadagaskar voor.
Een Adansonia digitata op het eiland Santiago van de Kaapverdische eilanden
De stam van een Adansonia digitata op de Kaapverdische eilanden heeft een geweldige omtrek
Op de rode lijst
De meest kwetsbare soort van het geslacht is de Madagaskareense soort Adansonia grandidieri (renale), maar ook de andere 5 soorten op het eiland staan op de Rode Lijst van het IUCN (= lijst van bedreigde soorten).
De volwassen planten zijn grote flesvormige bomen, met een wortelvormige vertakt takkenstelsel. Hoe zou een dergelijke omvangrijke boom nu kwetsbaar kunnen zijn? Dat komt omdat de jonge planten weinig kans krijgen om een boom te worden, waardoor het aanwezige bomenbestand vergrijsd en langzaam verdwijnt. De jonge planten worden bedreigd door begrazing en de toename in landbouwgronden in het zuidwesten van Madagaskar, waar deze soort voorkomt. Ook de bij toeristen overbekende "Allee des Baobab", ten noordoosten van de plaats Morondava wrdt bedreigd. Deze zandweg wordt omgeven door rijstvelden en jonge planten krijgen daar geen kans om op te groeien.
.Een reusachtige Adansonia grandidieri langs de Allee des Baobab ten noordoosten van Morondava in Madagaskar
Langs de Allee des Baobab ten nnordoosten van Morondava staan nog mooie exemplaren van Adansonia grandidieri
De karateristieke vertakkingen van de Adansonia grandidieri steken af tegen de invallende schemering langs de Allee des Baobab
Het geslacht Adansonia werd vroeger samen met andere flesvormige bomen ingedeeld bij de familie Bombaceae, samen met de kapokboom (Ceiba pentandra), de flame tree (Brachychiton acerifolius), de balsa boom (Ochroma piramidale) en de doerian (Durio zibethinus).
Moleculair biologisch onderzoek heeft laten zien, dat de geslachten uit die oude familie een sterk verwantschap met andere planten uit de Malvaceae (kaasjeskruidfamilie) hebben. En daarnaast hebben de bomen uit deze groep waarschijnlijk ook niet één voorouder. Daarom wordt de familie Bombaceae sinds 1998 door het APG systeem gedegradeerd tot de onderfamilie Bombacoideae in een vergrote familie Malvaceae.
Baobab’s kunnen 25 meter hoog worden en hebben een grote stamomtrek bij volwassenheid (tot 34 meter). Deze boom kan veel water opslaan en daardoor negen maanden zonder bladeren in leven blijven. Gedurende het natte seizoen heeft de boom handvormige gedeelde bladeren en dan vult hij ook zijn waterreserves aan. Aan de top van de boom verschijnen ook de witte bloemen, die door de sterk geur vleermuizen aantrekt. Deze dieren bestuiven ook de bloemen. De bloemen bestaan uit 5 kelkbladen en 5 omgekrulde kroonbladeren. De bloem is na een nacht al weer uitgebloeid.
De afzonderlijke stammen van een
Adansonia za boom ten oosten van Morondava zijn om elkaar heen gegroeid.
Ze
worden de verliefde baobabs genoemd, hoewel het één individu betreft
Een Adansonia rubrostipa op Madagaskar met vruchten
De vrucht van een Adansonia rubrostipa
De straf van de goden
De baobab wordt door veel Afrikanen als een heilige boom beschouwd. Volgens een legende van de Bosjesmannen zou hij zijn typische vorm gekregen hebben omdat hij door de goden uit de hemel op de aarde gegooid is en op zijn kop terecht gekomen is.
Een multifunctionele boom
De holle stam van de baobab kan worden gebruikt als hut, waterton of kano. De bast kan verwerkt worden tot touw, waarvan manden kunnen worden gemaakt. De vruchten kunnen gegeten worden en bevatten veel vitamine C. Omdat apen vaak de vruchten van de baobab eten, worden de bomen ook wel apenbroodbomen genoemd. De bladeren van de baobab zijn eetbaar en smaken naar een combinatie van brandnetel en okra. De bladeren vormen een belangrijk onderdeel van het dieet in de Sahellanden. Ze worden ook als medicijn gebruik tegen nier- en blaasproblemen.
In de Hortus staat een nog klein exemplaar van Grandidier’s baobab in het woestijngedeelte van de Drie Klimaten kas.
De nog jonge Grandidier's baobab in de woestijnkas van de Drie Klimaten Kas van de Hortus
Literatuur
Baobab- Wikipediahttp://nl.wikipedia.org/wiki/Baobab
Rolf Roos e.a.
Planten in de hoofdrol- Biodiversiteit uit de hele wereld in het hart van Amsterdam
Hortus Botanicus Amsterdam, 2010
Stevens, P. F. (2001 onwards).
Angiosperm Phylogeny Website. Version 14, July 2017
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/
Le Jardin Naturel- Adansonia or baobab
http://www.baobabs.com/Baobabs_species.htm
Jens G Rohwer
Tropische planten- met inbegrip van bomen, struiken en voedselgewassen
Tirion Natuur, Baarn
Wickens & Low
The Baobab’s. Pachycauls of Africa, Australia and Madagascar.
Springer (2008)
Stevens, P.F. (2001 en later).
Angiosperm Phylogeny Website, Version 14, July 2017
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/