Een ingekorte versie van dit artikel verscheen in de Hortuskrant van september 2009

Klasse	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade	Bedektzadigen
Clade	Eudicots (Nieuwe Tweezaadlobbigen)
Clade	Fabiden
Orde	Rosales
Familie	Moraceae (Moerbeifamilie)
Geslacht	Maclura
Soort	Maclura pomifera (Osagedoorn)

Taxonomische indeling van Maclura pomifera (Osagedoorn)

Indianen maakte bogen van zijn hout en latere Amerikanen gebruikten de osage doorn vanwege zijn scherpe stekels als venijnige afrastering. Hoe kan het dat zo'n krachtpatser nauwelijks nog voorkomt? Simpel, de belangrijkste afnemer van zijn vruchten bestaat niet meer.

De Osagedoorn stond in de Hortus. Door de aanleg van het systeem van warmteuitwisseling met museum Hermitage (nu museum H'art), moest deze boom wijken. Hij staat dus niet meer in de tuin.

Achter de Palmenkas in de Hortus stond tot enige jaren terug een osage doorn. De osage doorn is een boom, die in de Verenigde Staten in een beperkt gebied voorkomt. Zijn verspreidingsgebied ligt nu rondom de Red River in zuid Oklahoma, noord Texas en zuidwest Arkansas. Dit is ook het gebied van de Osage indianen, waarna de boom genoemd is. Zij gebruikten het hout voor hun bogen.

   De osagedoorn  (Maclura pomifera) stond helemaal tussen de andere bomen in de Hortus

   Een deel van de osagedoorn uit de Hortus, die de vertakkingen van de stam en een deel van de bladerkroon laat zien.

De osage doorn (Maclura pomifera) heeft verschillende namen, zoals osage-orange, horse-apple, hedge- apple en bois d’arc. Hij behoort met nog elf andere soorten tot het geslacht Maclura. De naam is een eerbetoon aan de geoloog William Maclure, die grote delen van de VS geologisch in kaart heeft gebracht. Het geslacht Maclura is een van de veertig geslachten uit de moerbeiboom familie of Moraceae. Tot deze familie van subtropische en tropische planten behoren 1100 soorten, waaronder de moerbeiboom (Morus), ongeveer 750 soorten van het geslacht vijg (Ficus) en de broodvrucht, jackfruit en tjampedak (soorten uit het geslacht Artocarpus). De planten uit deze familie zijn gekenmerkt door samengestelde, onopvallende bloemen en samengestelde vruchten. Daarnaast bevat de stam vaak wit melksap.

   De stam van de osagedoorn, die in de Hortus stond

   De bladerkroon van de osagedoorn, die in de Hortus stond

Mastodont

De osage doorn is een tweehuizige boom: de mannelijke en de vrouwelijke bloemen verschijnen op verschillende bomen. De bomen kunnen 8 tot 15 meter hoog worden. De glanzende, lancetvormige bladeren staan op een twijg, samen met een scherpe doorn. De vruchten zijn samengesteld en lijken op de windingen van de hersenen en worden daarom ook wel 'monkey brains' genoemd. De vruchten zijn voor de mens oneetbaar, maar de meeste 'hedendaagse' dieren eten ze evenmin. Al heeft onderzoek met paarden en olifanten aangetoond, dat zij de vruchten wel lusten

De samengestelde vruchten lijken op hersenen en worden 'monkey brains'genoemd

Men vemoedt, dat de productie van deze vruchten een anachronisme (= een overblijfsel uit vroegere tijden) is. Het huidige beperkte verspreidingsgebied van de osage doorn zou verklaard kunnen worden door het uitsterven van de mammoet, de mastodont en de paarden op de vlakten in Amerika in het Pleistoceen. Zij aten de vruchten waarschijnlijk graag. Daardoor zou de verspreiding van de boom beperkt blijven tot het gebied, waarin hij nu voorkomt.

   Twee vruchten van de osagedoorn, met daarnaast een euro om de grootte te kunnen inschatten


   Twee opengesneden vruchten van de osagedoorn, waarin geen zaden te vinden zijn (met daarnaast een euro om de grootte te kunnen inschatten)

Scherp windscherm

Behalve als hout voor de indianenbogen, werd deze boom met zijn scherpe doorns gebruikt als afscheiding voor het vee.  Dit was voor de invoering van prikkeldraad in de 19^de eeuw. Nu gebruiken Amerikanen de boom nog als windscherm. Ook kan uit het gelige hout een geel/oranje kleurstof gewonnen worden.

In de Hortus

De osagedoorn, die ik hier beschreven heb, is er noiet meer. Helaas is deze boom in 2016 gerooid. Het blijtt een zeldzame boom, maar hij is gelukkig op nog vier plekken in Amsterdam te zien..

Literatuur

Connie Barlow
Anachronistic fruits and the ghosts who haunt them
Arnoldia, jaargang 2001 (vol 61), nr 2
http://arnoldia.arboretum.harvard.edu/pdf/articles/618.pdf

Maclura pomifera
http://en.wikipedia.org/wiki/Maclura_pomifera

Osage orange
http://www.gpnc.org/osage.htm

Moerbeifamile
http://nl.wikipedia.org/wiki/Moerbeifamilie 

Facts and Myths Associated with "Hedge Apples"
Iowa State University- Horticulture & Home Pest News
http://www.ipm.iastate.edu/ipm/hortnews/1997/10-10-1997/hedgeapple.html