Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van december 1988. In het juninummer van de Plantage Hortus van 1997 heb ik een algemeen verhaal over waterplanten geschreven.

Klasse	Spertmatopsida (Zaadplanten)
Clade	Bedektzadigen
Clade	Eenzaadlobbigen
Clade	Commeliniden
Orde	Commelinales
Familie	Pontederiaceae (Pontederia familie)
Geslacht	Pontederia
Soort	Pontederia crassipes (Waterhyacint)

Taxonomische indeling van Pontederia crassipes (waterhyacint)

De waterhyacint (Pontederia crassipes) is een drijvende waterplant uit de familie Pontederiaceae. De 35 soorten, die tot deze familie behoren zijn waterplanten, die verspreid zijn over het gehele zoetwatermilieu van de tropen. De waterhyacint kwam oorspronkelijk alleen voor in de rivieren van het Amazone en Orinocogebied.

De plant bestaat uit drijvende rozetten van bladstelen met daaraan rechtopstaande bladeren. De rozetten blijven drijven, doordat de bladstelen opgezwollen zijn. De rozetten bloeien met trosvormige violette bloemen. De rozetten van deze plant vormen met behulp van lange uitlopers nieuwe rozetten, die los kunnen laten en vrijzwemmend verder leven. De verspreiding van de rozetten door uitlopers kan heel snel gaan. In sommige tropische streken blijkt het aantal waterhyacintrozetten in 2 weken tijd te verdubbelen ! Door deze snelle verspreiding is de waterhyacint nu voor vele landen in de tropen een ware plaag.

   De Waterhyacinth in het tropisch compartiment van de Drie Klimatenkas van de Hortus

   Bloeiende waterhyacinten in een park ten zuiden van het Gardameer (foto: Betty van der Hoogte)

Die plaag is begonnen in 1884, toen Japanse afgevaardigden op een katoententoonstelling in New Orleans de planten als souvenir aanboden. Enkele sierplanten kwamen snel in het oppervlaktewater terecht en binnen een tiental jaren was de plant een plaag in Florida. Vanaf 1902 werd hij in India waargenomen en sinds 1950 komt hij ook in Afrika voor. Doordat de waterhyacint een dichte ondoordringbaar massa plantenmateriaal vormt, wordt onder andere de scheepvaart gehinderd. Maar ook de doorstroming van de irrigatiekanalen heeft veel te lijden van dit wateronkruid. Andere problemen die optreden door de dichte vegetatie van deze planten zijn de sterfte van vissen door zuurstofgebrek en de toename van de broedplaatsen van de malariamug. De laatste jaren probeert men de waterhyacint in zijn nieuwe arealen te bestrijden door de invoering van snuitkevers en de waterhyacintmijt. Deze insecten houden in het oorsprongsgebied van de waterhyacint de verspreiding van de plant binnen de perken.

   Een bloeiende Waterhyacinth plant in het Nepalese laagland

   Detail van de bloem van de waterhyacinth uit Nepal

Er blijkt overigens, dat de waterhyacint ook nuttig kan zijn. Vanzelfsprekend vinden tuinliefhebbers het fijn om deze mooie waterplant in hun waterpartij te hebben. En uit onderzoekingen is gebleken dat waterhyacinthen grote hoeveelheden opgeloste stoffen (waaronder zware metalen) uit het water kunnen halen, waardoor ze het water kunnen zuiveren.

Bijzondere bevruchting

De planten uit de familie Pontederiaceae hebben wasachtige bladeren en vlezige schijnstammen. Daarnaast is deze familie gekenmerkt door blauwe of witte bloemen, waarbij de bloem in twee of meer verschillende typen (heterostylie) voorkomt. Bloemen kunnen niet door hetzelfde type bloem bevrucht worden. Bij deze familie komt een speciale vorm van heterostylie voor, namelijk heterotristylie (=driestijligheid, het voorkomen van drie verschillende typen bloemen). Op basis van de lengte van de stijl, worden 3 typen bloemen onderscheiden, namelijk L, M en S bloemen. Heterotristylie zorgt er voor, dat er geen zelfbestuiving, maar zo veel mogelijk kruisbestuiving plaatsvindt. Zie hiervoor verder bij figuur 1

Figuur 1. Schematische voorstelling van heterotristylie, waarbij de verschillende typen bloemen bij de waterhyacint worden weergegeven

Uit:

S.C.H. Barret
Evolution of breeding systems in Eichhornia (Pontederiaceae): a review
Annals of the Missouri Botanical Garden 75: 741-760

In de Hortus is de waterhyacint nog geen plaag. Het personeel heeft hem helemaal onder controle ! U kunt deze fraaie plant zien drijven in de waterbak in de Nieuwe Warme Kas tussen de grote bladeren van waterleliesoorten. 

Literatuur

Stevens, P.F. (2001 en later).
Angiosperm Phylogeny Website, Version 14, July 2017
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/