De waterlelie
Dit artikel verscheen in de
Hortuskrant van maart 2005
| Klasse | Spermatopsida (Zaadplanten) |
| Clade | Bedektzadigen |
| Clade | ANA groep (Basale Bedektzadigen) |
| Orde | Nymphaeales |
| Familie | Nymphaceae (Waterleliefamilie) |
| Geslacht | Nymphaea (Waterlelie) |
Taxonomische indeling van Nymphaea (Waterlelie)
In dit nummer over water en planten, wil ik aandacht
schenken aan de waterlelie. De waterlelie is een zeer algemeen voorkomend
waterplant in Nederland van meren, moerassen en rivieren. Onze waterlelie (Nymphaea
alba) behoort met ongeveer zestig tot zeventig andere plantensoorten tot de
Waterleliefamilie of Nymphaeaceae. Tot het geslacht Nymphaea behoren ongeveer
veertig soorten. Alle soorten in deze familie komen in zoetwater voor. De
familie is kosmopolitisch, in elk werelddeel treft men exemplaren ervan aan.
Het is ook een “oude” familie, al in het vroege krijt (ongeveer 120 miljoen
jaar geleden) heeft men fossielen van waterlelieachtigen gevonden.
Alle waterplanten uit de familie Nymphaceae zijn overblijvende planten met een ondergrondse wortelstok. Uit deze wortelstok groeien in het seizoen de bladeren, die vrijwel altijd schild- tot hartvormig zijn en op het water drijven. De bloemen verschijnen na de bladeren en zijn meestal groot. Daardoor zijn veel planten uit deze familie welkome gasten. Naast de waterlelie (Nymphaea alba) zijn de gele plomp (Nuphar lutea) en de tropische soort Victoria amazonica geliefde sierplanten
De gewone waterlelie of witte waterlelie (Nymphaea alba) heeft een groot verspreidingsgebied. Hij komt in heel Europa voor, daarnaast ook nog in zuidwest Azië en het Atlasgebergte. In Nederland is het een algemene zoetwaterplant, alleen in de zeeklei- gebieden, de Waddeneilanden en het Zuidlimburgse löss en krijtgebied komt hij niet of nauwelijks voor. De mooie bloemen bestaan uit vier groene kelkbladen, ongeveer twintig witte kroonbladeren en talloze meeldraden. Als de bloem is uitgebloeid, buigt de bloemsteel zich om. De vrucht rijpt onder water. Als de vruchtwand van deze vrucht verrot, komen de zaden vrij, die op het wateroppervlak blijven drijven. Door wind en golfslag worden de zaden verder verspreid.
De gewone waterlelieplant (Nymphaea alba) in de ronde vijver in de Hortus
De bloem van de waterlelie (Nymphaea alba)
In Nederland komt de waterlelie vaak samen met de gele
plomp (Nuphar lutea) voor. Het lijkt er op, dat beide planten ongeveer dezelfde niche (=
functie in het ecosysteem) bekleden. Toch zijn er verschillen. In vergelijking
met de gele plomp houdt de waterlelie meer van rustige wateren. Wordt het water
te onrustig, bijvoorbeeld door watersport of door stroming, dan zal de gele
plomp zich gemakkelijker dan de waterlelie kunnen handhaven.
Een gele plomp (Nuphar lutea) in een waterloop in het Groene Hart van Nederland
De bloem van de gele plomp (Nuphar lutea)
In Nederland wordt - volgens sommige biologen - op enkele plekken de
verwante soort kantige waterlelie (Nymphaea candida) aangetroffen. Deze
waterlelie zou een meer oostelijker verspreiding hebben dan onze gewone
waterlelie; hij komt voor van Midden- Siberië tot Noordoost- Duitsland. De
populaties van deze plant in Noord- Nederland liggen buiten het algemene
verspreidingsgebied van deze soort. Daarom neemt men aan, dat het een relict (=
achterblijvende plant) van de laatste ijstijd is. Andere biologen beschouwen de
kantige waterlelie meer als een variëteit binnen de populatie van de gewone
waterlelie.
De waterlelie heeft door zijn drijvende bladeren een voordeel boven ondergedoken waterplanten. Aan de bovenkant van de bladeren zitten veel huidmondjes. Hierdoor kan de waterlelie direct met de lucht gassen uitwisselen. Via de huidmondjes en de luchtkanalen in de bladstelen, kunnen de wortels ook ’s nachts voldoende zuurstof aangevoerd krijgen. Daardoor kan een waterlelie zich ook in een modderige bodem met weinig zuurstof handhaven.
In de Hortus kunt u de waterlelie (Nymphaea alba) en de gele plomp (Nuphar luteum) in de grote vijver aantreffen. De Victoria amazonica vindt u in de Pontederia- vijver, maar dan alleen in de zomer. In de kweekkas wordt deze plant in de winter klaargestoomd en hij wordt dan in mei in deze vijver geplant. Het is elk jaar weer afwachten of deze plant gaat bloeien en hoe veel bloemen hij gaat geven.
De Victoria amazonica in de ronde vijver in de Hortus
De Victoria amazonica in de ronde vijver in de Hortus
Bladeren van de Victoria amazonica
Literatuur
Vernon
Heywood
Bloeiende planten van de wereld
Elsevier, 1979
E.J. Weeda, R. Westra, Ch. Westra en T. Westra
Nederlandse Oecologische Flora- Wilde Planten en hun relaties
IVN
Stevens,
P.F. (2001 onwards).
Angiosperm Phylogeny Website. Version 5, May 2004
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/