De Maretak (Mistletoe of Vogellijm)
Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van
september 2001
| Klasse | Spermatopsida (Zaadplanten) |
| Clade | Bedektzadigen |
| Clade | Nieuwe Tweezaadlobbigen |
| Clade | Eudicots (Geavanceerde Tweezaadlobbigen) |
| Orde | Santalales |
| Familie | Santalaceae (Sandelhoutfamilie) |
| Tribe | Visceae |
| Geslacht | Viscum |
| Soort | Viscum album (Maretak) |
Taxonomische indeling van de Maretak (Viscum album)
In dit nummer over parasieten wil ik aandacht schenken aan de maretak. De maretak (of mistletoe of vogellijm), Viscum album is volgens het APG systeem één van de 51 soorten uit de Santalaceae (Sandelhoutfamilie). Andere onmderzoekers hebben een aparte familie Viscaceae gemaakt. Er is nog geen overeenstemming onder taxonomen over de precieze indeling van het gelscht Viscum.
Bijna alle soorten wortelen op struiken of bomen. Het zijn geen volledige parasieten, maar halfparasieten. Van de gastheer gebruiken ze alleen zijn water en zijn anorganische zouten. Suikers en zetmeel maken ze zelf uit koolstofdioxide, omdat ze wel bladgroen bezitten. De orde Santalales, waartoe de Santalaceae behoort, heeft zijn grootste verbreiding in de tropen en de subtropen. Het aantal soorten, dat in de gematigde streken voorkomt is klein. In streken, waar de winters erg koud zijn worden geen soorten van deze familie aangetroffen
Een plukje maretak, dat uit een boom is gehaald
Detail van 2 vertakkingen
De noordgrens van de maretak loopt over Nederland. In Zuid- Limburg kunt u
hem regelmatig aantreffen in de kruinen van bomen, maar meer naar het noorden
slechts sporadisch. Evenals de andere soorten van deze familie blijft de maretak
ook in de winter groen. De struik wortelt hoog in de stammen van populieren,
appelbomen of meidoornstruiken. Vanuit de wortelvoet is de stengel op
regelmatige afstanden dichotoom vertakt, elk seizoen wordt er op het groeipunt
een tweetal nieuwe stengelscheuten gevormd. Deze gaffelvormige groeiwijze wordt
beschouwd als een 'symbool van de geboorte'. Tijdens de kerstdagen wordt de
maretak opgehangen in een deuropening of aan een lamp. Ieder die er
nietsvermoedend onder staat mag ongevraagd worden gekust. Het valt te bezien of
dat nog iets te maken heeft met dat symbool.
Maretak in een boom in een tuin in de Auvergne, Frankrijk (Foto: C.M. Meijers)
Aan het einde van de laatste stengelscheuten ontstaan twee spatelvormige
bladeren, die zonder bladsteel aan de stengels zitten. De bladeren zijn
leerachtig en parallelnervig. De maretak is tweehuizig, er zijn planten met
mannelijke en planten met vrouwelijke bloempjes. De kleine geel- groenachtige
bloempjes verschijnen aan de stengeluiteinden in het vroege voorjaar (maart tot
mei), voordat de bladeren van de gastheerboom zijn uitgelopen. In het najaar
ontstaan de witte bessen aan de maretak, die door vogels (met name de lijster)
worden verspreid. De zaden worden in het spijsverteringskanaal van de vogels
niet verteerd, maar komen samen met de taaie kleefvloeistof rondom het zaad (=
vogellijm) op takken terecht.
Maretak met witte bessen (Foto: Gonny fde Haan)
Op de homepage van de Belg Charles Declerck vindt u informatie, hoe u deze plant zelf kunt kweken uit zaad en hoe u deze plant op een eik of een beuk kunt planten.
De maretak heeft in Europa altijd een mystieke betekenis gehad. Volgens de druïden had deze plant geneeskracht, in de Keltische taal betekent maretak "geneest allen". Het zou niet alleen ziekten genezen, maar ook vruchtbaar maken en mensen beschermen tegen hekserij. Uit moderne onderzoeken blijkt, dat medicijnen gemaakt van de maretak een gunstige invloed hebben op bepaalde ziekten. Waterige extracten van de maretak stimuleren de insulineproducerende cellen van de alvleesklier om insuline te maken.
Maretakpreparaten worden ook gebruikt in de bestrijding van kanker. Een bekend maretakpreparaat is Iscador, waarvan de toepassingen tegen kanker uitgebreid besproken worden op een Canadese homepage. Met name de eiwitten viscumine en viscotoxine uit de maretak zouden de witte bloedcellen stimuleren. Sommige wetenschappers hebben hun twijfels over de positieve resultaten, omdat Iscador vaak in combinatie met chemotherapie en bestraling wordt gebruikt. Naast de positieve invloed op kanker en diabetes zou de maretak ook helpen tegen hoge bloeddruk en rheumatische arthritis.
Wilt u veel maretakken zien in een natuurlijke omgeving? In Nederland komt de
maretak vrijwel uitslijtend voor in het Zuid- Limburge krijtlandschap. In het
dagblad De Limburgerrond Kerst 2000 verscheen een elf kilometer lange wandeling
door het 'mistletoeparadijs' tussen Mheer en Gravenvoeren. Deze wandeling werd
in de Limburger beschreven als kerstwandeling voor geliefden, maar ook
liefhebbers van de Asterix- strip kunnen volop genieten.
Ook in het Geuldal kunt u de maretak aantreffen. De onderstaande foto's geven
hiervan een voorbeeld.
Bomen in het Geuldal ten westen van Valkenburg met daarin maretakken
Detail van een boom met daarin een maretak
Naast de maretak vinden we nog enkele andere halfparasieten onder de planten in Nederland, namelijk de walstrobremrapen, de grote ratelaar en de stijve ogentroost. Halfparasieten moeten niet verward worden met epifyten. Epifyten zijn planten, die op bomen wortelen zonder daarbij "stoffen" van de boom te gebruiken. Epifyten gebruiken hun onderstam alleen maar als verankering.
In de Hortus kunt u de maretak vinden langs het pad van het eerste kleine kasje.
Literatuur
Vernon Heywood
Bloeiende planten van de wereld
Elsevier 1979
E.J. Weeda, R. Westra, Ch. Westra en T. Westra
Nederlandse Oecologische Flora- Wilde Planten en hun relatie, deel 1
IVN in samenwerking met de Vara en de Vewin
Erick Vermeulen
Maretak
In de rubriek "Nieuwe Media"
Natuur & Techniek, jaargang 66, 1998, nr 12
Neerlands tuin- mistletoe, Viscum Album
Mistletoe, een aparte versiering
http://www.neerlandstuin.nl/planten/mistletoe.html
Lei Coopmans
Wandelen in het mistletoeparadijs tussen Mheer en Gravenvoeren
Dagblad De Limbuger, 23 december 2000
http://members.home.nl/loeffen/omgeving/maretak/wandeling.htm
Charles Declerck
Maretak - The Mistletoe - Le Gui (Viscum album L)
http://users.chello.be/sf15590/index.html
Mistletoes (Visceae): The Parasitic Plants with a Festive Flair
https://www.botanicalrealm.com/plant-identification/mistletoes-visceae/
Hyperlinks naar interesante websites
Meer informatie over de maretak kunt u onder andere vinden op: