Sporenkapsels

De varens maken sporenkapsels, die vanuit de bladoksels groeien. In de sporenkapsels worden twee verschillende soorten sporen gevormd, kleine microsporen en grote macrosporen. Uit een spore ontwikkelt zich een heel klein plantje, het prothallium. Bij de meeste varens lopen de sporen buiten het sporenkapsel uit, bij de Marsilea gebeurt dit in het sporenkapsel. Wat ook afwijkend is t.o.v. andere varens, is het voorkomen van een apart mannelijk prothallium (ontstaan uit een microsporangium) en een apart vrouwelijk prothallium. Bij de meeste varens wordt er één prothallium gevormd, dat op verschillende plekken mannelijke en vrouwelijke voortplantingscellen vormt. Bij Marsilea komen de beide prothallia in een slijmerige massa uit het sporenkapsel. Hierdoor kunnen de mannelijke voortplantingscellen op het ene prothallium gemakkelijk naar de vrouwelijke voortplantingscellen op het andere prothallium zwemmen.

Verspreiding

Het geslacht Marsilea is een kosmopolitisch geslacht: het komt voor in grote delen van de wereld. In Nederland komen er géén soorten van dit geslacht voor, alleen een aanverwante soort uit een ander geslacht van de familie Marsileaceae. Dat is de Pilvaren, Pillularia globulifera. De meest algemene soort van het Euro- aziatische continent is M. quadrifolia. Deze komt oorspronkelijk voor in de warmere gebieden aan de zuidkant van Europa en Azië. Hij wordt veel gekweekt door en voor aquariumliefhebbers. 

Het is tegenwoordig een onkruid geworden in gebieden (zoals zuidoost- Azië) waar hij oorspronkelijk niet voorkwam. M. quadrifolia heeft zich de laatste honderd jaar ook over het noordoosten van de VS verspreid, mogelijk door ‘ontsnapping’ uit een aquariium. Naast deze soort wordt M. angustifolia uit Australië gekweekt voor aquaria.

De nardoo en haar verspreiding

De nardoo (M. drummondii) komt in het noorden en het zuid oosten van Australië voor, vooral in gebieden langs rivieren die af en toe onderstromen. Deze varen vormen sporenkapsels, zodra het land begint op te drogen. Deze sporenkapsels zijn zetmeelrijk en worden door de aboriginals in Australië als voedsel gebruikt. Ze worden verzameld als het land drooggevallen is.

De eerste expedities in het binnenland van Australië kregen problemen door het eten van de sporenkapsels. De onderzoekers Burke en Wills dreigden in 1860 in het binnenland te verhongeren. Zij probeerden zich in leven te houden met de sporenkapsels van de nardoo. De Aboriginals verwerkten de sporenkapsels door ze nat fijn te malen en daarna te bakken. Door deze bereidingswijze wordt het enzym thiaminase in de kapsels afgebroken. Dit enzym breekt namelijk vitamine B1 (thiamine) af. Burke en Wills kenden de bereidingswijze van de Aboriginals, maar meenden beter te weten dan zij. Helaas werd daardoor in hun voedsel het vitamine B1 afgebroken, waardoor ze beri- beri kregen. Men dacht eerst dat de expeditieleden van de honger stierven, maar nu weten we dat het kwam door vitamine B1 gebrek. In de gebieden, waar de nardoo veelvuldig voorkomt, worden ook regelmatig schapen gevonden met een vitamine B1 deficiëntie.

In de Hortus kunt u helaas de nardoo niet vinden. Marsilea. quadrifolia kunt u vinden in een ronde pot, die rechts langs het pad staat, als u de subtropische kas van de Drie Klimaten Kas naar binnen gaat.

Literatuur

E.J. Weeda, R. Westra, Ch. Westra en T. Westra
Nederlandse Oecologische Flora- Wilde Planten en hun relaties
IVN

A Fern which Changed Australian History
http://farrer.riv.csu.edu.au/ASGAP/APOL26/jun02-6.html

Education- Encyclopedia: Flora- Nardoo
http://www.mdbc.gov.au/education/encyclopedia/wildlife/flora/nardoo.htm