Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van juni 1991. Het artikel is later aangevuld met extra tekst en foto's

 

Klasse	Spermadopsida  (Zaadplanten)
Clade	Bedektzadigen
Clade	Nieuwe Tweezaadlobbigen
Clade	Fabiden
Orde	Rosales
Familie	Moraceae  (Moerbeifamilie)
Geslacht	Ficus

Tot het geslacht Ficus behoren 600 tot 1000 verschillende soorten bomen en struiken, die vooral voorkomen in de tropen en de subtropen. Alle Ficussoorten bezitten evenals alle andere planten uit de moerbeifamilie (Moraceae) een rubberachtig melksap, dat latex bevat.

Veel Ficussoorten uit het tropische oerwoud beginnen hun leven als epifyt, d.w.z. de zaden ontkiemen in wat humus op een andere boom en groeien dan uit tot een struik die de "gastheer" als steun gebruiken. In een later stadium zendt de Ficus luchtwortels naar de grond. De groei van de Ficus gaat, nadat de wortels de bodem bereikt hebben, versneld door omdat hij dan gemakkelijk water en voedingszouten kan opnemen. Vanaf dat moment wordt de "gastheer" langzaam gewurgd, doordat de wortels rondom de stam van de "gastheer" groeien en doordat het bladerdek van de Ficus de zonnestralen wegneemt van de bladeren van de "gastheer". Een dergelijke levensloop vinden we onder andere bij de wurgvijg of banyan (Ficus benghalensis). Naast de F. benghalensis zijn er nog meer wurgvijgen. Hieronder worden twee voorbeelden van wurgvijgen weergegeven, die in Madagaskar voorkomen.

   Een wurgficus soort uit het Montagne d'Ambre Nationaal Park (Noord Madagaskar) omgeeft zijn gastheer

   Een wurgficus soort uit het Tsingy de Bemaraha Nationaal Park (West Madagaskar) groeit om zijn gastheer heen

Alle Ficussoorten bezitten vlezige vruchten. De bekendste soort uit dit geslacht, de gewone vijgenboom (Ficus carica) levert eetbare vijgen. Vijgen zijn geen echte vruchten, maar verdikte bloembodems met daarop kleine vruchtjes. De peervormige vijgen groeien op een steeltje aan de boom en zij bevatten aan de binnenkant talloze mannelijke en vrouwelijke bloemetjes. De bestuiving van de bloemetjes in deze merkwaardige vruchten vindt plaats door de vrouwtjes van bepaalde galwespsoorten, die via een gaatje in het peervormige orgaan binnenkomen. De co-evolutie van de Ficus en de hun bestuivende galwespen heeft een sterke afhankelijkheid tussen deze organismen veroorzaakt: veel Ficussoorten kunnen alleen door een bepaalde soort galwesp bestoven worden en deze galwespen kunnen zich vaak alleen in een bepaalde soort Ficus voortplanten.

   De gewone vijg (Ficus carica) in de Hortus

   De bladeren van een vijg (Ficus carica)

De Ficus- soorten maken het de galwespen ook gemakkelijk. Vaak bevatten de vijgen vrouwelijke bloemetjes met korte stijlen en vrouwelijke bloemetjes met lange stijlen. In de bloemetjes met korte stijlen ontwikkelen de galwespeitjes zich tot galwespen, terwijl de bloemetjes met lange stijlen zich ontwikkelen tot vruchtjes met daarin zaden. De vijgen rijpen tot vlezige valse vruchten, nadat de in de vijg ontwikkelde galwespenmannetjes de galwespenvrouwtjes hebben bevrucht en gangen naar buiten gegraven hebben. De galwespenvrouwtjes verdwijnen met stuifmeel op hun lichaam uit de vijgen en bezoeken daarna weer andere vijgen.

De gewone vijgenboom (Ficus carica) is inheems in Zuid Europa en Noord Afrika. Deze boom is in zekere zin winterhard, want hij kan ook in Nederland groeien. In onze streken bevindt de gewone vijgenboom zich aan de rand van zijn areaal. In ons land groeit hij niet meer uit tot boom, het wordt hoogstens een brede struik. Slechts bij een zeer zonnige en windbeschutte opstelling vormt de struik in ons land vijgen. In de Hortus staat in het halfrond een ongeveer 2 meter hoge exemplaar van de gewone vijgenboom. De vijgen van deze boom zijn helaas niet eetbaar.

Tot het geslacht Ficus behoren ook een aantal bekende en geliefde kamerplanten. Al deze planten komen voornamelijk uit Zuid en Zuidoost Azië, Australië en Afrika. De gemakkelijkste Ficussoort is de als "rubberplant" bekend staande Ficus elastica. Door zijn leerachtige bladeren kan hij enige droogte weerstaan.  In de Hortus staat hij in het centrale deel van de Palmenkas, tussen de hoofdingang en de ingang naar het linkerdeel.

  De Ficus elastica in het centrale deel van de Palmenkas in de Hortus

Deze Ficus soort kan heel groot worden, hieronder wordt er één weergegeven uit de stad Cadiz in Spanje.

   Op de zeepromenade van Cadiz (Spanje) groeit een reusachtige Ficus elastica.

   Detail van de reusachtige Ficus elastica in Cadiz

   De geweldige stam van de reusachtige Ficus elastica in Cadiz

   De takken van deze reusachtige  Ficus elastica moeten gestut worden

   De bladeren van een Ficus elastica.

Ook de banyan of wurgvijg (Ficus benghalensis) kunnen we in huizen aantreffen. Maar helaas kan deze plant in huis nooit de grootte bereiken, die hij in zijn oorsprongsgebied (India, Sri Lanka) heeft. Daar kan hij 6 meter hoog worden. De vioolbladplant (Ficus lyrata) wordt veel gehouden omdat de bladeren zo'n mooie vioolbladvorm hebben. De Ficus lyrata staat ook in de Hortus, namelijk in het centrale gedeelte van de Palmenkas, rechts naast de ingang naar het linker deel van de kas.

   De grote  Ficus lyrata, die in het centrale deel van de Palmenkas van de Hortus staat.

  De bladeren van de Ficus lyrata

In sommige delen van India wordt de heilige vijgenboom (Ficus religiosa) aangeplant, omdat Boeddha onder deze boomsoort de "verlichting" zou hebben bereikt. In de heilige vijgenboom gedenken de boeddhisten alle andere bomen.
Ik hoop dat ik u met dit uitgebreide verhaal over de Ficus nieuwsgierig heb gemaakt. Kom deze bomen en struiken eens in de Hortus opzoeken.

Literatuur

Stevens, P.F. (2001 en later).
Angiosperm Phylogeny Website, Version 14, July 2017
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/