Slangenkruid (Echium vulgare)
Dit artikel verscheen in de
Hortuskrant van
september 2003
| Klasse | Spermatopsida (Zaadplanten) |
| Clade | Bedektzadigen |
| Clade | Eudicots (Nieuwe Tweezaadlobbigen) |
| Clade | Lamiiden |
| Orde | Boraginales |
| Familie | Boraginaceae (Ruwbladigenfamilie) |
| Geslacht | Echium |
| Soort | Echium vulgare (Slangenkruid) |
Taxonomische indeling van Echium vukgare (Slangenrkruid)
Het duinven in de Hortus wordt gerenoveerd en elders in deze krant vindt u daar een artikel over. Daarom wil ik in deze rubriek aandacht schenken aan het Slangenkruid, een plant die bloeiend met pluimen blauwe bloemen langs paden in de kalkrijke duinen wordt gevonden.
Slangenkruid is één
van de ongeveer dertig soorten uit het geslacht Echium.
Dit geslacht behoort tot de familie Ruwbladigen (Boraginaceae). De planten uit deze familie zijn behaard op stengels, bladeren en
zelfs de bloeiwijzen. De familie bestaat uit
ongeveer twee duizend soorten. Ze groeien vanaf de poolstreken tot in de tropen. Het
merendeel van de soorten komt echter uit de gematigde streken van het Noordelijk
halfrond, met als centrum het Middellandse Zeegebied. Het verspreidingsgebied
van het slangenkruid (E. vulgare) loopt van west Europa tot in Centraal
Azië. In Nederland wordt deze plant voornamelijk in de kalkrijke duinen
aangetroffen
Een slangenkruidplant (Echium vulgare) in de Kennemerduinen
Een bloeistengel van een slangenkruidplant (Echium vulgare)
Detail van enkele bloempjes van een slangenkruidpluim (Echium vulgare)
Slangenkruid is een één of tweejarige plant, afhankelijk van het tijdstip van het uitlopen van het zaad. Als het zaad ontkiemt, wordt er eerst een bladrozet gevormd. De bladeren van het bladrozet zijn lang en dun, tot maximaal 20 cm lengte. Als het zaad in het voorjaar is ontkiemd, dan kan er in de zomer nog een bloeistengel worden gevormd, anders gebeurt dat de zomer daarop. De bloeiwijze is een pluim, met kleine blauwe bloempjes. In tegenstelling tot alle andere soorten uit de familie Boraginaceae, zijn de bloemen bij het geslacht Echium onregelmatig. Doordat de bloempjes schuin naar boven zijn gekeerd, zijn ze tweezijdig symmetrisch. De bloemvorm is een vijfdelige kelk en een vijfdelige kroon. De vijf meeldraden groeien eerst uit en pas daarna de stamper, waardoor zelfbestuiving wordt voorkomen. De uitgegroeide stamper hangt buiten de bloem en is aan het einde gevorkt en lijkt op een slangentong. De bloemen worden bezocht door bijen, vlinders en zweefvliegen. Nadat er vruchtjes zijn gevormd, sterft de plant af.
Slangenkruid komt evenals een groot aantal andere soorten uit de familie Boraginaceae vooral voor op zonnige open plekken, die gauw warm worden. In de duinen vinden we deze mooie plant op zogenaamde ruderale standplaatsen: omgewerkte grond, langs paden en wegen en bij konijnenholen Vaak is deze grond humusarm, maar stikstofrijk. E. vulgare wordt dikwijls samen met de teunisbloem (Oenothera ssp.) en andere één- of tweejarige planten aangetroffen.
Het geslacht Echium heeft op de Makaronesische archipel (Canarische eilanden, Madeira en Azoren) een grote radiatie in soorten opgeleverd, waarbij er per eiland een andere Echiumsoort gevonden wordt. Deze situatie is vergelijkbaar met die van de vinken op de Galapagoseilanden en is een voorbeeld hoe geografische isolatie een rijkdom aan soorten kan opleveren. In tegenstelling tot de één- of tweejarige planten van het vastenland van Europa, zijn die van deze eilanden meerjarige gewassen met een verhoutende stam.
De onderstaande foto's zijn gemaakt van Echium soorten op Madeira.
Een meerjarige Echium soort op Madeira
Bloeipluim van de Madeiraanse soort Echium nervosa
Op het Canarische eiland La Palma komt de soort Echium
webbii voor. Een exemplaar van deze soort staat in het woestijngedeelte van de
Drie Klimaten Kas van de Hortus.
Echium webbii in
het woestijndeel van de Drie Klimatenkas van de Hortus
De overhangende bloeistengel (bijna uitgebloeid) van
E. webbii
Een groot aantal soorten uit het geslacht Echium
wordt als sierplant gebruikt. Deze planten alkaloïden bevatten alkaloïden, waardoor
ze kunnen worden gebruikt als medicijn. Van de bladeren van E. vulgare worden
een thee getrokken,. die helpt tegen koorts en hoofdpijn.
Essences van andere Echium soorten (bijvoorbeeld E.
fastuosum) zouden helpen tegen depressies.
In de Hortus kunt u het Slangenkruid in het duinven vinden.
Literatuur
Vernon Heywood
Bloeiende planten van de werel
Elsevier, 1979
E.J. Weeda, R. Westra, Ch.
Westra en T. Westra
Nederlandse Oecologische Flora- Wilde Planten en hun relaties
|IVN
Westhoff, V, P.A. Bakker,
C.G. van Leeuwen en E.E. van der Voo
Wilde Planten- Flora en vegetatie in onze natuurgebieden
Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten, 1970
Echium Welcome Page
Website van de Turnpike Cottage in Devon (Mike Burgess & John Langston)
http://www.turnpike.fsbusiness.co.uk/Index.htm
Echium Flower Essence for Despair, Hopelessness, and Giving Up
http://www.nmessences.com/essences/echium.html
Echium Vulgare page
Missouri flora web page van Dan Tenaglia
http://www.missouriplants.com/Bluealt/Echium_vulgare_page.html
Aussaat-
und Kulturhinweise für Makaronesische Echium Arten (Natternköpfe)
http://www.rareplants.de/plants/sowing_cultivation/d_sowing_cultivation_echium.htm
Hyperlinks naar interessante websites
Meer informatie over de slangenkruid kunt u onder andere vinden op: