Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van juni 2003

Klasse	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade	Bedektzadigen
Clade	Eudicots (Nieuwe Tweezaadlobbigen)
Clade	Lamiden
Orde	Lamiales
Familie	Paulowniaceae
Geslacht	Paulownia
Soort	Paulownia tomentosa (Anna Paulowniaboom)

Tanonomische indeling van de Anna Paulownaboom

Aansluitend aan de nieuwe bomenroute door de Hortus wil ik uw aandacht vragen voor een boom, die u beslist niet mag missen, namelijk de Anna Paulownia, ook wel keizersboom, princess tree of blue catalpa genoemd. Het was tot 1998 het enige bomengeslacht van de familie Scrophulariaceae (Helmkruidfamilie), maar sinds die tijd bestaat er een apart familie Paulowniaceae.

De bloemkroon van de bloemen van deze boom bestaat uit vijf blaadjes, die aan de onderkant met elkaar vergroeid zijn. De losse delen van de bloemkroon vormen een duidelijk van elkaar te onderscheiden boven en onderlip.

Het geslacht Paulownia bestaat uit 17 soorten, die afkomstig zijn uit Oost- Azië. Het zijn hoge, bladverliezende bomen met trompetvormige bloemen. De meest gekweekt soort is P. tomentosa. Deze boom is oorspronkelijk afkomstig uit China, uit de provincies Hubei, Jiangxi en Henen, maar werd al in een zeer ver verleden naar Japan gebracht. In de negentiende eeuw werd hij door een Nederlander in Japan ontdekt. Nadat hij 2000 jaar in China was gekweekt, kreeg hij de eer genoemd te worden naar een Nederlandse koningin: Anna Paulowna, de vrouw van Koning Willem II.

  De Anna Paulowniaboom in de Hortus in bloei (mei 2003)

  Detail van enkele bloemtrossen van de Anna Paulownia boom in de Hortus

De dikke broze twijgen zijn hol. De knoppen zijn klein en staan kruisgewijs tegenover elkaar. Een eindknoop hebben de takken niet en het laatste stuk twijg vriest in de winter meestal dood. In Nederland komt deze boom daardoor niet elk jaar in bloei. Alleen in streken met milde winters kan men elk jaar van de bloemen genieten.

  Een losse bloem van de Anna Paulownia uit de Hortus

  Tekening van de bloemen van de Anna Paulownia (Tekening van H. van der Stelt)

   Tekening van de zaaddozen van Anna Paulownia (Tekening van H. van der Stelt)

In mei komen de bladeren in dikke spruiten tevoorschijn. Dan gaat de boom ook bloeien met blauwe tot zeven centimeter grote bloemen die in trossen aan het eind van de takken staan.

De hartvormige bladeren kunnen tot dertig cm groot zijn (bij jonge bomen soms nog groter) en staan verspreid om de takken. In mildere gebieden wordt de Anna Paulownia aangeplant als straatboom, met als gevolg dat je na de bloei in een zachte blauwe regen loopt van uitgevallen bloemen.

Wanneer de bladeren uitvallen zien we de puntige doosvruchten. Als ze rijp zijn barsten ze open en laten een grote hoeveelheid gevleugelde zaden vrijkomen.

Het hout van deze boom is geschikt voor de meubelmakerij. Het hout lijkt op eikenhout, maar het is veel lichter van gewicht en van kleur. Het wordt gebruikt in de vioolbouw, de klompenmakerij en bij de fabricage van parket en luxe meubels.

De Anna Paulownaboom is een snelle groeier en daarom geschikt om veel CO2 op te vangen. Drie unieke eigenschappen van deze boom. 1. De Paulownia neemt tot tien keer meer CO2 op dan andere bomen en is daarom bij uitstek geschikt voor CO2 compensatie. Een Paulownia groeit in 10 jaar tijd tot een hoogte van 15 meter met een stamdikte van 50 centimeter.  Dit maakt de Paulownia tot de  kampioen CO2 opname en hij neemt daarbij ook nog eens meer stikstof op dan welke andere boom dan ook.  2. De Paulownia groeit tot zeven keer terug na kap en neemt dan elke keer weer dezelfde hoeveelheid CO2 op. Daar komt bij dat het hout bijzonder duurzaam is, aangezien bij gebruik van Paulownia hout elders minder bomen gekapt hoeven te worden. Door de snelle groei is de Paulownia ook zeer geschikt voor korte cyclus biomassa.  3. De Paulownia is een van de weinige bomen en planten met C4 type fotosynthese. Bij deze vorm van fotosynthese wordt de opgenomen koolstof (CO2) efficiënter omgezet in suikers en gaat veel minder koolstof tijdens het proces verloren dan bij het meer gangbare C3-fotosyntheseproces. Dit stelt hem in staat zo snel te groeien en geeft hem de grote bladeren, die ook nog eens meer zuurstof afgeven dan welke andere boom ook.

In de Hortus kunt u de Anna Paulownia boom aantreffen ongeveer midden achter het halfrond.

Literatuur

V.H. Heywood
Bloeiende planten van de wereld
Elsevier, Amsterdam

Hans van der Stelt
De bomen in Artis en Hortus
De Oude Stad, 1989

Hugh Johnson
Het Bomenboek
Zomer & Keuning, Wageningen

Royal Paulownia Tree (Paulownia Tomentosa)
http://www.paulownia.org/

Stevens, P.F. (2001 en later).
Angiosperm Phylogeny Website, Version 14, July 2017
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/