Dit artikel verscheen niet in de Hortuskrant. Deze pagina heb ik gemaakt naar aanleiding van mijn reis door Zuid- Afrika in de zomer van 2011

Klasse	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade	Bedektzadigen
Clade	Eenzaadlobbigen
Orde	Asparagales
Familie	Asphodelaceae
Geslacht	Aloidendron
Soort	Aloidendron dichotomum (Kokerboom)

Taxonomische indeling van Aloidendron dichotomum (Kokerboom)

Inleiding

De kokerboom is een soort uit de familie Asphodelaceae, die in het noordwesten van Zuid- Afrika groeit. Vroeger werd hij tot het geslacht Aloe gerekend (Aloe dichotoma), maar sinds 2013 wordt hij na een grondige studie afgescheiden met een paar andere soorten in het geslacht Aloidendron.
De kokerboom of guiver tree (Aloe dichotoma) is een boomvormige plant, met een onderstam en daarboven vertakkingen. Hij kan drie tot negen meter hoog worden. De soortaanduiding dichotomum geeft aan, dat de takken zich dichotoom vertakken.

   Een kokerboom in de buurt van de plaats Kenhardt (Zuid- Afrika)

   Een kokerboom in de buurt van Kenhardt, bedekt met nesten van de wevervogel

De kokerboom komt voor in het noordwesten van Zuid- Afrika, met name in Namaqualand en Bushmanland. Zijn verspreiidingsgebied loopt naar het oosten tot Uppington en Kenhard en naar het zuiden tot aan Nieuwoudtville.

   Verspreiding van Aloidendron dichotomum in Zuid- Afrika en Namibie
(bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Aloidendron_dichotomum#/map/0)


Bloei

Aloësoorten bloeien aan een bloeistengel, die vanuit het bladrozet omhoog groeit. De bloeiwijze bestaat uit een bloeipluim, die biologen een raceme noemen. In een raceme groeien de afzonderlijke bloempjes uit een centrale bloemsteel, die steeds verder omhoog groeit. De oudste bloempjes vind je onder in de bloempluim, de jongste bovenaan.
De bloeipluim bij de kokerboom kan dertig centimeter groot worden en de afzonderlijke bloemen in deze pluim is geel. De kokerboom bloeit van juni tot augustus.

   Bladrozetten boven aan de stam van een kokerboom (Aloidendron dichotomum) met bloeipluimen (racemes)

    Bloeipluimen van de Aloidendron dichotomum

   Detail van de bloeipluimen van de Aloidendron dichotomum met daarin de afzonderlijke bloempjes

Status en voorkomen

De kokerboom komt op sommige plaatsen nog in grote aantallen voor, maar er worden weinig jonge exemplaren gevonden. Daarom is deze soort mogelijk wel kwetsbaar, maar nog niet bedreigd. Bij Kenhardt en Nieuwoudtville komen grote populaties voor, die een "kokerbomenwoud" vormen.

    Kokerbomenwoud bij Nieuwoudtville

   Verwante soorten/varieteiten 

De kokerboom en zes verwante soorten werden in 2013 op basis van fylogenetische studies van het geslacht Aloe afgescheiden en in een aparte clade gezet. Dat is het geslacht Aloidendron geworden. De World Checklist of Selected Plant Families erkent sinds oktober 2017 deze zeven soorten als behorend tot een aparte clade, Drie van deze soorten groeien in het noordwesten van Zuid- Afrika.
Zo is Aloe ramosissima nu Aloidendron ramosissimum geworden. Bij deze soort zijn de afzonderlijke takken ook dichotoom vertakt, maar er is geen onderstam zoals bij de kokerboom, die nu Aloidendron dichtomum wordt genoemd.
Bij deze soort, die nooikokerboom worden genoemd, vinden de splitsingen in verschillende takken al op korte afstand van de grond plaats. Deze soort komt voor in een beperkt gebied, namelijk alleen in het Richtersveld National Park. 
Een andere verwant is de Aloidendron pillansii, die tot voor kort als de soort Aloe pillansii bekend was. Ook deze soort komt alleen in het Richtersveld voor.

Onderstaande tabel geeft de verschillen tussen de drie soorten weer.

Varieteit naar soort	Afrikaanse naam	Engelse naam	Groeivorm	Bloeiwijze	Status
Aloe dichotoma subsp. dichotoma nu: Aloidendron dichotomum	Kokerboom	quiver tree	Een duidelijke hoofdstam en veel vertakkingen	Rechtop staande bloeiwijze, die weinig vertakt is (3 tot 5 racemes per bloeiwijze)	vulnerable
Aloe dichotome subsp. ramosissima nu: Aloidendron ramosissimum	nooienskokerboom	maiden's quiver tree	Afwezigheid van een hoofdstam, maar wel veel vertakkingen	Rechtop staande bloeiwijze, die weinig vertakt is	endangered
Aloe dichotoma subsp. pillansii nu: Aloidendron pillansii	reusekokerboom of basterkokerboom	giant quiver tree	Een duidelijke hoofdstam en minder vertakkingen en rozetten dan de andere vormen	Bloeiwijze verschijnt horizontaal tussen onderste bladeren van een rozet en is meer vertakt (veel racemes per bloeiwijze)	critical endangered

Het kaartje hieronder geeft de verspreiding van bovengenoemde drie soorten en die van Aloidendron tongense en Aloidendron barberae weer.

  Verspreidding van vijf  soorten Aloidendron in Zuid- Afrika (bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Aloidendron)

Hieronder laat ik wat voorbeelden zien van de soorten A. ramosissimum en A. pillansii, die ik gefotografeerd heb in het noordwesten van Zuid- Afrika

   Een Aloidendron ramosissimus (nooienskokerboom) in het Richtersveld

   Een Aloidendron ramosissimus (nooienskokerboom) in de Hester Malan Wild Flower Garden in het Goegap Nature Reserve

  Een Aloidendron pillansii (basterkokerboom) in de Hester Malan Wild Flower Garden in het Goegap Nature Reserve

 
   Een Aloidendron pillansii (basterkokerboom) in de kas van Kirstenbosch Botanical Garden in Kaapstad

In de Hortus

Er staan enkele fraaie bomen uit Namaqualand (Zuid- Afrika) en Namibië (Aloidendron dichotomum)  in het woestijndeel van de Drie- Klimatenkas. Dit zijn planten, die halverwege de negentiger jaren in beslag zijn genomen door de douane bij een illegaal transport. Over deze planten kunt u meer lezen op deze pagina van de Hortus.

Literatuur

Hermann Jacobsen
Lexicon of Succulent Plants
Blandford Press Ltd, Londden, 1970

Elsa Pooley
First field guide to trees of Southern Africa
Struik Nature, Cape Town, 1999
ISBN 978 1 86872 291 4

Annelise Le Roux, Zelda Wahl & others
South African Wild Flower Guide I- Namaqualand
Botanical Society of S.A.Kirstenbosch, 3de ed, 2005ISBN 1 874999 30 9

Gordon Rowley
The illustrated Encyclopedie of Succulents
Salamander Books Ltd, Londen, 1978

Ben- Erik van Wijk & Gideon Smith
Guide to the Aloes of South Africa
Briza Publications, Pretoria, 2de ed, 2010
ISBN 978 1 875093 41 0

L. Watson and M. J. Dallwitz
The Families of Flowering Plants- Asphodelaceae
 http://delta-intkey.com/angio/www/asphodel.html

World checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Garden, Kew
http://apps.kew.org/wcsp/prepareChecklist.do?checklist=selected_families%40%40365311220111436502