Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van december 1998

Klasse	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade	Bedektzadigen
Clade	Eudicots (Nieuwe Tweezaadlobbigen)
Clade	Asteriden
Orde	Encales
Familie	Lecythidaceae (Paranootfamilie)
Geslacht	Couroupita
Soort	Couroupita guianensis Kanonskogelboom

Taxonomische indeling van de Kanonskogelboom

De kanonskogelboom (Couroupita guaianensis) is een bijzondere boom. Hij heeft grote vruchten, die de vorm van een kogel hebben en een diameter van 20 cm. Als je eronder loopt, als de vrucht naar beneden valt, ziet het er niet goed voor je uit. Deze boom komt oorspronkelijk uit de regenwouden van Frans Guyana en Brazilie. Hij is later door zijn sierwaarde over de tropen verspreid.

Het geslacht Couroupita behoort tot de familie Lecythidaceae, dat is een familie van tropische bomen, die voorkomen in regenrijke gebieden. Tot deze familie behoren 20 geslachten en ongeveer 450 soorten. De meeste soorten groeien van nature in de tropische regenwouden van Zuid- Amerika, enkele komen in Afrika en Azië voor. De familie Lecythidaceae is onder andere gekenmerkt door de aanwezigheid van grote rode, gele of witte bloemen, die er door de aanwezigheid van veel meeldraden donzig uitzien. De bloemen bestaan uit 4 tot 6 kroonbladen en 4 tot 6 kelkbladeren. De meeldraden zijn onderaan met de kroonbladeren vergroeid. De bloemen zijn zoetgeurend.
De belangrijkste nutgewassen uit deze familie zijn de paranoot (Bertholletia excelsa) en de verschillende paradijsnoten, die allen tot het geslacht Lecythis behoren. Van enkele boomsoorten wordt het hout gebruikt, onder andere van die van de paranoot.

Het geslacht Couroupita bestaat uit 20 soorten, waarvan het areaal zich uitstrekt over tropisch Amerika en West Indië. Bij alle soorten van dit geslacht zitten de bloemen in een 1 meter lange aar.
De kanonskogelboom heeft elliptisch bladeren tot een lengte van 24 cm, die verspreid in bundels aan het einde van de takken staan. De boom laat regelmatig zijn bladeren vallen en vormt dan weer nieuwe bladeren. Dat kan wel vier keer per jaar gebeuren.

    Bloemknoppen en een bloem van Couroupita guianensis (kanonskogelboom), gefotografeerd in India (foto: Marianne Van Roy)

   Bloem van de kanonskogelboom (foto : Gerald D. Carr)

De bloemen ontstaan in aren op de oude stam. Zoetgeurende bloemen worden bevrucht door vleermuizen en insecten. Als er geen bestuivers komen, dan vind er zelfbestuiving plaats. Na de bloei kan het bijna een jaar duren, voordat de vruchten rijp zijn. De vruchten hangen rondom de stam en klapperen tegen elkaar als het waait.

   Kanonskogelboom met met bloemen en jonge vruchten (foto : Marianne Van Roy)

Van de verwante soort C. nicaraguensis (grendilla) wordt het hout gebruikt om er muziekinstrumenten van te maken.
In de Hortus staat een kanonskogelboom in de overtuin aan de overkant van het Hortusplantsoen.

Literatuur

W. Grandjot
Reisefuhrer durch das Planzenreich der Tropen
Kurt Schroeder Verlag, 1981

V. Heywood
Bloeiende planten van de wereld
Elsevier, 1979

W. Lötschert en G. Beese
Elsevier gids van tropische planten
Elsevier, 1982