Monkey Pawn (Marcgravia umbellata)- Meester van de metamorfose
Een ingekorte
versie van dit artikel verscheen in de
Hortuskrant van december 2010
| Klasse | Spermatopsida (Zaadplanten) |
| Clade | Bedektzadigen |
| Clade | Eudicots (Nieuwe Tweezaadlobbigen) |
| Clade | Asteriden |
| Orde | Ericales |
| Familie | Marcgraviaceae |
| Geslacht | Marcgravia |
| Soort | Marcgravia umbellata |
Taxonomische indeling van Monkey Pawn (Marcgravia umbellata)
Veel planten mogen al blij zijn als ze één vorm van metamorfose
beheersen. Maar de monkey pawn ondergaat zelfs twee gedaanteverwisselingen. De
belangrijkste kenmerken van deze - sinds kort inheemse - plant op een rij.
Woonplaats
Marcgravia leeft in Zuid- en Midden Amerika,
tussen Zuid- Mexico en Noord- Bolivia,
voornamelijk in vochtige laaglandbossen en in nevelwouden in de bergen.
Marcgravia umbellata komt voor op
negen eilanden van de oostelijke Caraïben, onder andere op het Saba waar hij
“monkey pawn” (apenmannetje) wordt genoemd.
Omdat Saba sinds 10 oktober 2010 een gemeente van Nederland is geworden,
is deze plant nu dus een “inheemse” plant geworden, die groeit in het enige
regenwoud van Nederland.
En een plant, die groeit op de hoogste berg van Nederland (de 877 meter hoge
Mount Scenery).
Taxonomie
Monkey pawn (Marcgravia umbellata) behoort met nog ongeveer 65 andere soorten tot het geslacht Marcgravia. Dit geslacht vormt met de geslachten Marcgraviastrum (15 soorten), Norantea (2 soorten), Ruyschia (9 soorten), Sarcopera (ca. 10 soorten), Schwartzia (ca. 15 soorten.) en Souroubea (19 soorten) de familie Marcgraviaceae.
Bladeren
Alle
familieleden zijn struiken, lianen of epifyten, die meestal klimmen. Ze hebben
takken waarop de bladeren om en om, tegenover elkaar rondom de takken
zitten. Op de onderkant van de bladeren zitten kliercellen, die een zoete stof
afscheiden.
Marcgravia umbellata is een bijzondere plant. Er komen op twee manieren veranderingen van vorm (= metamorfose) voor.
Metamorfose I
De schutbladeren die bij veel planten rondom de bloeiwijze zitten, omgevormd tot nectarklieren. Deze nectarklieren lijken op de bekers van bekerplanten en hangen onder de bloeiwijze.
Tak met bloeiwijze en schutbladeren, die omgevormd zijn tot nectarklieren (Bron: E. Gilg en K. Schumann, Das Pflanzenreich., Hausschatz des Wissen, ca 1900)
Metamorfose II
De tweede vorm
van metamorfose komt voor bij alle planten uit het geslacht
Marcgravia:.de jonge bladeren van de
klimmende takken zijn klein, rond en gedrongen. Echter, de oudere takken hebben
langwerpige bladeren. Dit verschijnsel, dat heterofyllie heet, komt ook voor bij
sommige planten uit de aronskelk familie (Araceae),
bijvoorbeeld bij Philodendron. Ook de
Europese klimop (Hedera helix) kent
heterofyllie.
 |  Tekening boven: een "oude" tak van een monkey pawn met langwerpige bladeren Tekening links: Tekening van een "jonge" tak van een monkey pawn met kleine, ronde en gedrongen bladeren Bron: E. Gilg en K. Schumann, Das Pflanzenreich., Hausschatz des Wissen, ca 1900 |
Bestuiving
De typisch
gevormde bloeiwijzen met de nectarbekers trekt verschillende dieren aan, die
vaak ook de bloemen bestuiven. Dat zijn insecten, hagedissen, vogels,
vleermuizen en andere kleine zoogdieren.
De bloemen van de soorten uit de
geslachten Marcgravia, Marcgraviastrum
en Schwartzia worden waarschijnlijk bestoven door
vleermuizen, maar vogels spelen mogelijk ook een rol hierin
Bloeiwijze met vruchtjes en daaronder de nectarklieren met bladluizen en mieren er op
Onderzoek
De Marcgraviaceae zijn nog weinig onderzocht. Er zijn aanwijzingen dat Marcgravia umbellata stoffen bevat, die zouden kunnen helpen tegen alcoholisme en ontstekingen. Daarnaast zouden die stoffen als plasmiddel kunnen werken.
Locatie in de Hortus
In de Hortus staat deze plant in het Tropische deel van de Drie Klimatenkas. Daar staat hij in een grote pot, die u aan de rechterkant van het pad kunt vinden, voor het eerste trappetje dat naar beneden gaat. De struik hangt boven de vijver.
Literatuur
Stevens, P. F. (2001 onwards).
Angiosperm
Phylogeny Website. Version 9, June 2008
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/
Neotropical Marcgraviaceae
http://www.kew.org/science/tropamerica/neotropikey/families/Marcgraviaceae.htm
Anna Rojer
Biological Inventory of Saba
http://www.mina.vomil.an/Pubs/RojerSaba-survey.html
Irving W. Bailey
The Pollination of Marcgraviaceae, a classical case of
ornithophily?
JSTOR: American Journal of Botany, Vol 9, No 7 (july 1922)
http://www.jstor.org/pss/2435272
Stefan Dressler
Marcgravia
umbellate- Marcgraviaceae
http://www.senckenberg.de/files/content/forschung/abteilung/botanik/phanerogamen1/sdr_curtis14-3_m_umbellata.pdf