Monkey Pawn (Marcgravia umbellata)- Meester van de metamorfose

Een ingekorte versie van dit artikel verscheen in de Hortuskrant van december 2010

door Fred Triep  

Veel planten mogen al blij zijn als ze één vorm van metamorfose beheersen. Maar de monkey pawn ondergaat zelfs twee gedaanteverwisselingen. De belangrijkste kenmerken van deze - sinds kort inheemse - plant op een rij.

Woonplaats

Marcgravia leeft in Zuid- en Midden Amerika, tussen Zuid- Mexico en Noord- Bolivia, voornamelijk in vochtige laaglandbossen en in nevelwouden in de bergen.
Marcgravia umbellata komt voor op negen eilanden van de oostelijke Caraïben, onder andere op het Saba waar hij “monkey pawn” (apenmannetje) wordt genoemd. Omdat Saba sinds 10 oktober 2010  een gemeente van Nederland is geworden, is deze plant nu dus een “inheemse” plant geworden, die groeit in het enige regenwoud van Nederland. En een plant, die groeit op de hoogste berg van Nederland (de 877 meter hoge Mount Scenery).

Taxonomie

Monkey pawn (Marcgravia umbellata) behoort met nog ongeveer 65 andere soorten tot het geslacht Marcgravia. Dit geslacht vormt met de geslachten Marcgraviastrum (15 soorten), Norantea (2 soorten), Ruyschia (9 soorten), Sarcopera (ca. 10 soorten), Schwartzia (ca. 15 soorten.) en Souroubea (19 soorten) de familie Marcgraviaceae.

Bladeren

Alle familieleden zijn struiken, lianen of epifyten, die meestal klimmen. Ze hebben takken waarop de bladeren om en om,  tegenover elkaar rondom de takken zitten. Op de onderkant van de bladeren zitten kliercellen, die een zoete stof afscheiden.

Metamorfose I

Marcgravia umbellata is een bijzondere plant. Er komen op twee manieren veranderingen van vorm (= metamorfose) voor.

Ten eersten zijn de schutbladeren die bij veel planten rondom de bloeiwijze zitten, omgevormd tot nectarklieren. Deze nectarklieren lijken op de bekers van bekerplanten en hangen onder de bloeiwijze.
  Rechts

Figuur 1:

Tak met bloeiwijze en schutbladeren, die omgevormd zijn tot nectarklieren

Bron:

E. Gilg en K. Schumann,

Das Pflanzenreich., Hausschatz des Wissen, ca 1900
Tak met bloeiwijze

Metamorfose II

De tweede vorm van metamorfose komt voor bij alle planten uit het geslacht Marcgravia:.de jonge bladeren van de klimmende takken zijn klein, rond en gedrongen. Echter, de oudere takken hebben langwerpige bladeren. Dit verschijnsel, dat heterofyllie heet, komt ook voor bij sommige planten uit de aronskelk familie (Araceae), bijvoorbeeld bij Philodendron. Ook de Europese klimop (Hedera helix) kent heterofyllie.

Klik op de thumbnails, als je de grote foto's of
tekeningen wilt zien
 
 

Helemaal links: Foto van een "jonge" tak van een monkey pawn met kleine, ronde en gedrongen bladeren
Links:
Tekening van een "jonge" tak van een monkey pawn met kleine, ronde en gedrongen bladeren
Rechts boven:  Tekening van een "oude" tak van een monkey pawn met langwerpige bladeren
Rechts onder: Foto van een "oude" tak van een monkey pawn met langwerpige bladeren

Foto's: Fred Triep   

Tekeningen:
E. Gilg en K. Schumann, Das Pflanzenreich., Hausschatz des Wissen, ca 1900

Tekening van oude tak
 Foto van jonge tak  Tekening van jonge tak Foto van een oude tak

Bestuiving

De typisch gevormde bloeiwijzen met de nectarbekers trekt verschillende dieren aan, die vaak ook de bloemen bestuiven. Dat zijn insecten, hagedissen, vogels, vleermuizen en andere kleine zoogdieren.
 
De bloemen van de soorten uit de geslachten Marcgravia, Marcgraviastrum en Schwartzia worden waarschijnlijk bestoven door vleermuizen, maar vogels spelen mogelijk ook een rol hierin
 
  Klik op de thumbnail, als je de grote foto (179 Kb) wilt zien

Rechts:
Bloeiwijze met vruchtjes en daaronder de nectarklieren met bladluizen en mieren er op

Foto: Fred Triep
  Bloeiwijze met vruchten

Onderzoek

De Marcgraviaceae zijn nog weinig onderzocht. Er zijn aanwijzingen dat Marcgravia umbellata stoffen bevat, die zouden kunnen helpen tegen alcoholisme en ontstekingen. Daarnaast zouden die stoffen als plasmiddel kunnen werken.

Locatie in de Hortus

In de Hortus staat deze plant in het Tropische deel van de Drie Klimatenkas. Daar staat hij in een grote pot, die u aan de rechterkant van het pad kunt vinden, voor het eerste trappetje dat naar beneden gaat. De struik hangt boven de vijver.

Literatuur

Stevens, P. F. (2001 onwards).
Angiosperm Phylogeny Website. Version 9, June 2008
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/

Neotropical Marcgraviaceae
http://www.kew.org/science/tropamerica/neotropikey/families/Marcgraviaceae.htm

Anna Rojer
Biological Inventory of Saba
http://www.mina.vomil.an/Pubs/RojerSaba-survey.html

Irving W. Bailey
The Pollination of Marcgraviaceae, a classical case of ornithophily?
JSTOR: American Journal of Botany, Vol 9, No 7 (july 1922)
http://www.jstor.org/pss/2435272

Stefan Dressler
Marcgravia umbellate- Marcgraviaceae
http://www.senckenberg.de/files/content/forschung/abteilung/botanik/phanerogamen1/sdr_curtis14-3_m_umbellata.pdf



Deze pagina is nieuw aangemaakt op vrijdag 17 december 2010

Voor aanvullingen of reacties, stuur mij een email:

Stuur je reactie ! email: Fred Triep