Dit artikel verscheen in de Plantage Hortus van december 1994

door Fred Triep

De Araucaria behoort tot een van de oudste families in de plantenwereld, een reden om dit geslacht nader te bekijken in deze 'museumkrant'.

Een voorouder van de Araucaria, de Araucarioxylon arizonicum, is al als fossiel gevonden in het Petrified Forest National Park in het noordoosten van Arizona (Verenigde Staten). Deze voorouder van de Slangeden leefde in een periode uit onze geologische geschiedenis van ongeveer tweehonderd miljoen (Trias) tot zestig miljoen jaar (Krijt) geleden. Van alle in dit Nationale Park gevonden versteende bomen, bestaat negentig procent uit exemplaren van deze soort. Het zijn bomen geweest die wel dertig meter hoog werden en een diameter hadden van twee tot drie meter. Ook zijn fossielen van deze boom gevonden in enkele gebieden in Utah. De bomen zijn in dit verre verleden doodgegaan door ouderdom, brand, ziekte of door overstromingen : een deel van deze dode bomen is naar allerlei uithoeken meegevoerd door buiten hun oevers getreden rivieren en is vervolgens door modder bedekt. Hierdoor zijn ze goed geconserveerd gebleven. In miljoenen jaren tijd zijn de koolstofatomen in de celwanden vervangen silicium, waardoor ze zijn versteend. Het gebied, waar ze toen terecht kwamen, is inmiddels veranderd in een woestijn.

Araucaria is een geslacht uit de naaldbomenfamilie Araucariaceae en komt voor op het Zuidelijk halfrond en wel in twee gebieden: een westelijk gebied dat ligt tussen Zuid-Brazilie n Chili en een oostelijk gelegen gebied van Nieuw-Guinea, Oost-Australie, Nieuw-Zeeland, tot de Norfolk eilanden en Nieuw-Caledonia. De naam 'Araucaria' is afgeleid van de Chileense provincienaam 'Arauco', waar veel van deze bomen te vinden zijn.

Het geslacht Araucaria bestaat uit 18 soorten groenblijvende bomen. Evenals alle andere naaldbomen vormen ze kegels. De bomen zijn gemakkelijk te onderscheiden van andere naaldbomen door hun schubvormige bladeren. De zaden zijn eetbaar en het hout van de Araucaria's is geschikt als timmerhout. Ze zijn niet erg winterhard.
Alleen de Chileense soort Araucaria araucana (de Slangeden of monkey-puzzle tree) kan zich enigszins in Nederland handhaven. Hij wordt veel gekweekt als tuinplant om zijn decoratieve slangvormige stammen. In 1795 werd deze fraaie plant ingevoerd in Engeland en vanaf de jaren veertig van de vorige eeuw werd hij daar aangeboden als tuinboom. Omdat hij strenge winters niet al te goed verdraagt, vindt u hem vaker in Engelse of Ierse tuinen dan in tuinen op het vasteland van Europa. Zijn natuurlijke verspreidingsgebied bevindt zich aan weerszijden van de Andes tussen 37 en 40 graden zuiderbreedte. Daar kunnen de bomen 50 meter hoog worden bij een stamdiameter van 1,5 meter.

Klik op de thumbnail, als je de grote foto (198 Kb groot) wilt zien Links: Een Araucaria araucana in een tuin in de Achterhoek Foto: Fred Triep

Andere soorten, zoals A. heterophylla, A. augustifolia en A. bidwillii kunnen in ons klimaat alleen in de kas gekweekt worden. De kamerden (A. heterophylla) wordt in Nederland veel als kamerplant gekweekt. In subtropische streken, zoals Californie, Florida  en Madeira wordt hij ook buiten aangeplant. Zijn natuurlijke verspreidingsgebied is de Norfolk eilanden.

Klik op de thumbnails, als je de grote foto's (respectievelijk 57 en 100 Kb groot) wilt zien Links: Een volwassen Araucaria heterophylla boom op het eiland Madeira Rechts: Een detail van de Araucaria heterophylla Foto's: Fred Triep

De paranaden (A. augustifolia) is de belangrijkste boom, die in Brazilie als timmerhout wordt gebrukt. Deze boom komt ook in Argentinie, Paraguay en Uruguay voor. Hij vormt langere en slankere takken dan de Slangeden. Deze boom wordt zelden in Europa aangeplant.
De bunya-bunya (A. bidwillii) komt uit Queensland, Australie. Het is een boom, die erg op de Slangeden lijkt. De zaden zijn erg voedzaam en vormen een belangrijk bestanddeel van het voedselpakket van de Australische aboriginals. Daarom wordt een groot deel van het verspreidingsgebied van de bunya-bunya beschermd door de Australische regering. In het Middellandse Zeegebied wordt deze boom ook aangeplant.

In de Hortus kunt u de Slangeden vinden in het naaldbomenperk aan de zijde van de Plantage Parklaan.

Deze pagina is het laatst aangevuld op zondag 2 maart 2003.

Voor aanvullingen of reacties, stuur mij een email:

email: Fred Triep